आधुनिक भारताचा इतिहास सन 1857 ते 1990

भाग-1 प्रकरण पहिले –

आधुनिक भारताचा अभ्यास (1857 च्या उठावाचा अभ्यास ) करण्या अगोदर परकीय सत्ता भारतात कश्या रुजल्या याचा थोडक्यात अभ्यास करणे आवश्यक आहे.

प्रस्तावना– यूरोपियन ( परकीय सत्ता /व्यापारी) भारतात का आले ?- सन-1453 पूर्वीची परिस्थिती लक्षात घेणे आवश्यक आहे-सन 1453 मध्ये ऑटोमन तुर्कानी बायझन्टाईन साम्राज्याची राजधानी कॉन्स्टॅन्टिनोपल (इस्तांबूल) जिंकुन घेतले यामुळे युरोप आणि भारत यांच्यामधील जमिनी मार्गाने होणारा व्यापार बंद पडला जमीनीवरील मार्ग बंद पडल्यामुळे नव्या समुद्री मार्गाचा शोध घेणे आवश्यक झाले होते यामुळे युरोपाला थेट भारताशी जोडणा-या समुद्री मार्गाचा शोध घेणे साठी प्रयत्न सुरु झाले.

भारतामध्ये व्यापार करणेसाठी थेट समुद्रीमार्गाचा शोध घेण्याचा खालील प्रमाणे प्रयत्न करण्यात आला यामध्ये-

1. इ.स. 1487 मध्ये बार्थोलोम ने हा भारताचा शोध घेण्यासाठी निघाला मात्र तो आफ्रिकेच्या दक्षिण टोक येथे (केप ऑफ गुड होप) येथे पोहचला
2. इ.स. 1492 मध्ये इटली चा खलाशी कोलंबस हा भारताचा शोध घेण्यासाठी निघाला आणि तो अमेरिकेचा पूर्व किना-यावर येऊन पोचला
3. इ.स. 1498 मध्ये पोर्तुगीज खलाशी वास्को द गामा हा भारताचा शोध घेण्यासाठी निघाला आणि तो कालिकत बंदरावर येऊन पोचला त्याच्या जहाजाचा नाविक अब्दुल माजिद हा होता व त्याचे स्वागत हिंदू शासक -झामोरिन (जमोरिन) यामुळे ख-या अर्थाने पोतुगीज सर्वात प्रथम भारतात आले आहे सर्वात शेवटी भारतातून गेले वास्को द गामा भारतातून जेव्हा गेला तेव्हा तो मशाल्याचे पदार्थ इलायची तलम कापड घेऊन गेला त्याने त्या वस्तू युरोपात विकल्या तेव्हा त्याला 150 पट नफा मिळाला. (परकीय भारतात येण्याच्या क्रम P-पोर्तुगीज D-डच E-इंगज D-डॅनिश F-फ्रेंच )
4. पहिले युरोपीय पोर्तुगीज- पोर्तुगीजांनी भारतात आल्या नंतर पुढील ठिकाणी वसाहती स्थापन केल्या -कालिकत, दिव, दमन, हुगळी, आणि गोवा पोर्तुगीजांचे भारतातील पहिला गव्हर्नर फ्रान्सिस्को अल्मीडा – सन 1505 ते 1509 ) याने गुजरात व इजिप्तच्या संयुक्त सेनेचा पराभव सन 1509 मध्ये पराभव केला पोर्तुगीजांचे भारतातील दुसरा गव्हर्नर अल्फान्सो डी. अल्बुकर्क (1509-1515) सन 1510 मध्ये व्हाईसरॉय हे पद देण्यात आले यांनी कृष्णदेवराय यांच्या मदतीने विजापूरच्या आदिल शहाला हरवून गोवा जिंकले अल्बुकर्क यांनी कृष्ण देवराय यांनी मदत केलेच्या बदल्यात अरबी घोडे भेट दिले होते. सन-1530 – गोवा पोर्तुगीजांची राजधानी बनली आणि अशाप्रकारे युरोपीय लोकांना माहीत झाले की समुद्री मार्गे भारतात कसे यायचे यामुळे एका मागोमाग परकीय भारतात यायला सुरवात झाली
5. दुसरे युरोपीय डच- हॉलंड किंवा नेदरलँडचे रहिवाश्यांना डच म्हणतात सन 1596- कॉरनेलीस हस्तमान हा पहिला डच अधिकारी भारतात आला आणि त्यानी सन 1602 डच ईस्ट इंडीया कंपनीची स्थापना केली डच ईस्ट इंडीया कंपनी ही जगातील पहिली बहुराष्ट्रीय कंपनी होतीतसेच जगातील पहिली शेअर विकणारी कंपनी सुद्धा होती. डचांच्या वसाहती —पुलीकत, मसुलीपट्रटनम, नागपटनम, सुरत, भडोच, कासिमबाजार तामिळनाडू, कोची बेदराच्या युद्धात 1759 इंग्रजांकडून डचांचा पराभव झाला.
6. तिसरे युरोपीय इंग्रज- व्यापारी म्हणून आले आणि राज्यकर्ते बनले – 31 डिसेंबर 1600 मध्ये इंग्रजांनी ईस्ट इंडीया कंपनीची स्थापना केली. सन 1602 मध्ये राल्फ फिच हा पहिला इंग्रज अधिकारी अकबराच्या दरबारी व्यापाराची परवानगी मागणे साठी आला मात्र बादशहा अकबर यांच्या दरबारात आले होते. त्यानंतर 1608 कॅप्टन हॉकीन्स विलीअम फिच हेजहांगीर च्या दरबारात व्यापाराची परवानगी मागणेसाठी दरबारात आले मात्र जाहंगीर यांनी परवानगी नाकारली मात्र तद्नंतर १६१२ सर थोमास रो आला ( ब्रिटनच्या राणीचा दूत ) मग जहांगीर यांनी व्यापार करण्याची परवानगी दिली मग इंग्रजांनी ख-या अर्थाने भारतात पाय रोवन्यास सुरवात केली. यासाठी त्यानी पुढील प्रमाणे वसाहती स्थापन करण्यास सुरवात केली. इंग्रजांची वसाहत 1. सूरत- 1612 2.मुंबई- 1661 3.मद्रास 1639 4. कलकत्ता-1690 वसाहतीच्या रक्षणासाठी सन 1670 मध्ये सैन्य बाळगणे, युद्‌धाचे अधिकार मिळाले होते.सन 1759 मध्ये बेदराच्या युद्धात डचाना हरवले आणि फ्रेंचाना वान्दिवाशच्या लढाईत सन 1760 मध्ये हरवले आणि इंग्रज परकीय सत्ता मध्ये सर्वेसर्वा बनले
7. चौथे परकीय डॅनिश- डेन्मार्कचे रहिवासी असलेले डॅनिश यांनी सन 1616 डॅनिश इस्ट इंडीया कंपनीची स्थापना केली मात्र त्यांनी भारतीय राजकारणात हस्तक्षेप केला नाही. त्यांनी त्रावणकोर, श्रीरंगपट्टणम, श्रीरामपुर येथे वसाहती स्थापन केल्या
8. पाचवे युरोपीय फ्रेंच- इंग्रज सत्ताधीस नंतर फ्रेंच सत्ताधिस महत्वाचे आहेत. फ्रेंचांनी सन 1664 फ्रेंच इस्ट इंडीया कंपनीची स्थापना केली ही एक शासकीय कंपनी होती यामुळे या कंपनी वर काही निर्बंध होते भारतातील ज्या परकीय सत्ता स्पर्धा करित होत्या त्या मधून बाहेर पडली. फ्रेंचांनी पुढील प्रमाणे भारतात वसाहती स्थापन केल्या होत्या यांमध्ये सुरत -सन 1667, मच्छलीपट्टणम सन-1669 पाँडेचेरी सन -1674 , चंद्ननगर-सन 1690 फ्रेंचाचा पहिला गव्हर्नर फॅन्सिस्को कैरोन हा होता तर दुसरा गव्हर्नर डुप्ले हा होता डूप्ले हा थोडा आक्रमक वृतीचा होता यांनी इंग्रजाना युद्धात हरवले होते. त्यानंतर डूप्लेला सुद्धा इंग्रजा कडून हरला होता यामुळे फ्रांस सरकारने डूप्लेला परत फ्रांसला बोलावले आणि तदनंतर शेवटी वान्दिवाश च्या लढाईत सन 1760 मध्ये इंग्रजांनी फ्रेंचांना हरवले होते. अशा प्रकारे इंग्रजांनी परकीय सत्ता यांना एक एक करीत युद्धात हरवले आणि मग भारतीय राजकारणात हस्तक्षेप करून भारतीय देशी सत्ता ( राजांना ) हरवण्यास सुरवात केली.